• Bài viết của Luật sư Lê Vinh, Trưởng Văn phòng Luật sư Chương Dương, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội -

• 

            Một vụ án hình sự thường trải qua các giai đoạn: Điều tra – Truy tố - Xét xử sơ thẩm – Xét xử phúc thẩm. Ngoài ra, nhiều vụ án được đẩy lên cấp giám đốc thẩm hay tái thẩm, tức là xem xét lại bản án khi đã có hiệu lực.
            Trong các giai đoạn trên, điều tra – truy tố - xét xử sơ thẩm là quan trọng nhất. Chúng chiếm phần lớn thời gian và công việc để buộc tội một người. Đám chạy án có công thức “ Hình sơ – Dân phúc “, nghĩa là vụ án hình sự thì chạy tiền ở giai đoạn sơ thẩm, vụ án dân sự chạy tiền ở giai đoạn phúc thẩm. Sơ thẩm trong “ hình sơ “ phải hiểu là từ khi bị công an gọi hỏi, rồi điều tra, truy tố , xét xử. Xác định chạy tiền “ hình sơ “ cho thấy tầm quan trọng của giai đoạn này thế nào.
            Một điều nữa khiến cho việc xử sơ thẩm trở nên quan trọng đó là khi án sơ thẩm đã tuyên thì cơ hội y án cao. Lý do có thể là trình độ thẩm phán được nâng cao. Tòa sơ thẩm đã xử đúng người đúng tội thì tòa phúc thẩm sửa làm gì! Một số tòa, như tòa Hà Nội chẳng hạn, tỷ lệ bản án bị tòa tối cáo tuyên sửa rất ít. Thế nên người ta mới nói tòa tối cao là “ cỗ máy y án “ của tòa Hà Nội.
            Thực tế một vụ án không khép lại tại giai đoạn sơ thẩm. “ Không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội có hiệu lực của tòa án “. Trước khi bản án phúc thẩm tuyên, cơ hội cho các bị cáo vẫn còn nguyên. Thậm chí còn rộng hơn, là vì cách thức buộc tội như thế nào đã lộ hết, bị cáo có thể khai thác điểm yếu của việc buộc tội để được tòa tuyên trả hồ sơ điều tra bổ sung.
             Vấn đề là điểm yếu của việc buộc tội nên được khai thác thế nào? Nên nhớ việc ra được bản án sơ thẩm là kết quả của quá trình điều tra, truy tố, xét xử có hệ thống, logic, thậm chí là thống nhất của các cơ quan điều tra – kiểm sát – tòa án. Để tòa phúc thẩm tuyên trả hồ sơ điều tra bổ sung, có hai cách làm được tính tới:
- Đối đầu trực diện: Bị cáo thay đổi hoàn toàn lời khai tại cơ quan điều tra, phiên tòa sơ thẩm. Bị cáo khẳng định lời khai tại phiên tòa phúc thẩm mới là chính xác. Lời khai tại cơ quan điều tra, phiên tòa sơ thẩm là không chính xác do bị mớm cung, bức cung, dùng nhục hình, bị đe dọa, điều tra viên cố tình ghi sai lời khai, bị cáo thời không tỉnh táo…Làm như vậy, bị cáo sẽ thất bại. Lúc nói thế này, lúc nói thế khác không khiến ai tin. Việc buộc tội được xây dựng theo cách rất logic. Ngược lại, nếu bị cáo phản cung sẽ lộ ra sự khiên cưỡng, phi logic, đúng như câu nói “ đường đi hay tối, nói dối hay cùng “.
- Khai thác những gì mà sơ thẩm chưa làm rõ. Nghĩa là ngoài những cái đã khai, bị cáo bổ sung thêm một số nội dung. Những nội dung không chống đối những gì đã khai, nhưng đủ khiến cho tòa phúc thẩm phải làm rõ nếu muốn tuyên một bản án chuẩn.
Ví dụ: Trong vụ án sản xuất hàng giả, chủ doanh nghiệp và bốn công nhân bị bắt. Khi bị bắt, bốn công nhân đang tẩy hạn sử dụng ( date ) khỏi sản phẩm. Tại sơ thẩm, họ cho rằng việc làm đó là sai trái nên nhận tội làm hàng giả. Lên phúc thẩm, họ thừa nhận là có hành vi tẩy hạn sử dụng, nhưng là để in lại đúng hạn sử dụng vì mờ, nhòe…
            Để khiến việc xét xử phúc thẩm có kết quả như ý, một bị cáo nên lựa chọn khai thêm những gì sơ thẩm chưa làm rõ. Vấn đề là những gì khai thêm phải logic, đủ để khiến tòa phúc thẩm nghĩ lại khi muốn y án sơ thẩm.
            Một số chia sẻ về hướng bị cáo khai ở tòa phúc thẩm có thể khiến tòa tuyển trả hồ sơ:
1/Bị cáo nên tránh khai theo kiểu cho rằng tại giai đoạn điều tra – truy tố - xét xử sơ thẩm mình bị mớm cung, bức cung, dùng nhục hình hay mệt mỏi, đau ốm, lo lắng, thiếu tỉnh táo. Phủ nhận nội dung cáo trạng không giúp gì cho bị cáo tại phúc thẩm.
2/Việc không có hồ sơ vụ án khiến bị cáo khó khăn. Kết thúc việc xử sơ thẩm, bị cáo chỉ có thể có hồ sơ bằng cách thuê luật sư. Luật sư sẽ sao chụp hồ sơ, đọc  và tìm ra các chi tiết khai bổ sung có lợi nhất cho bị cáo.
3/Luật sư của bị cáo, chính bị cáo phải suy nghĩ và xác định cách khai bổ sung có lợi nhất. Không cần khai ngược hoàn toàn so với hồ sơ khi điều tra. Chỉ cần khai bổ sung, nhưng nội dung phải đủ quan trọng, có tính logic để tòa phúc thẩm tính đến việc trả hồ sơ điều tra lại.
4/Bị cáo nên tìm cách lý giải tại sao không khai như vậy tại cơ quan điều tra trước đó. Ví dụ câu trả lời: Tại cơ quan điều tra, điều tra viên không hỏi đến nên tôi ( bị cáo ) chỉ tập trung trả lời câu hỏi điều tra viên, hoặc tại cơ quan điều tra không nhận thức được tầm quan trọng của nội dung bổ sung đó.v.v…
5/Nếu vụ án có nhiều bị cáo khác thì nên nỗ lực liên lạc, chia sẻ lời khai đó cho các bị cáo khác. Nếu giữa các bị cáo có lời khai thống nhất với nhau liên quan đến nội dung mà bị cáo định khai bổ sung thì sẽ tác động mạnh mẽ đến thẩm phán khi mà họ tính đến việc có nên trả hồ sơ điều tra lại hay không.