• Bài viết của Luật sư Lê Vinh, Trưởng Văn phòng Luật sư Chương Dương, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội -

• 

          Một người bị công an khởi tố, bắt tạm giam là biến cố sốc. Sốc với người đó. Sốc với người nhà. Bố mẹ, vợ chồng, con, anh chị em đều sững sờ, mất phương hướng.
          Nói sơ bộ về việc tạm giam: Đây là biện pháp ngăn chặn phổ biến nhất ở Việt Nam. Nó áp dụng cho khoảng 300/375 tội hình sự. Thời hạn cho một lệnh tạm giam là từ 2 đến 4 tháng. Các cơ quan pháp luật như công an, tòa án, Viện kiểm sát có thể gia hạn thời hạn tạm giam 2 lần. Nói chung một người có thể bị tạm giam trên dưới 1 năm mới được đưa ra xử.
          Bị can bị tạm giam phải chịu đựng nhiều thứ. Phòng giam bé, người đông. Như ở Hà Nội, phòng giam 30m2 chứa hơn 70 người. Cơm nước kham khổ. Tắm giặt gần như không. Bị can thường bị các bệnh ngoài da. Chuyện “ luật buồng “, “ thông tai “ – tức là bạo hành người mới vào, nhiều khả năng chỉ là đồn, riêng các trại ở Hà Nội khả năng không có. Người nhà được gửi tiền vào trại cho bị can, gọi là “ lưu ký “, đều phải phân phối lại bởi người thứ ba. Tiền “ lưu ký “ dùng để mua thêm thức ăn, kem đánh răng, thuốc ngoài da. Kem đánh răng, thuốc ngoài da có thể chuyển đích danh bị can. Thức ăn mua từ tiền “ lưu ký “ được chia cho cả phòng giam. Thứ tự chia là ai “ mâm trên “ được chia trước. Lẽ nhiên, bị can cũng có phần trong đó, nhưng mà đừng hiểu là “ lưu ký “ ba triệu thì bị can được ăn đủ ba triệu. Càng gửi “ lưu ký “ nhiều, bị can càng nhanh “ lên mâm “, tức là thành người được chia thức ăn đầu tiên.
          Điều kiện tạm giam không dễ chịu khiến bị can, người nhà quên mất điều quan trọng nhất, là cải thiện tình trạng pháp lý bị can. Cải thiện tình trạng pháp lý nghĩa là làm mọi cách để bị can có được kết quả xử án nhẹ nhất. Việc này phụ thuộc nhiều vào chính lời khai bị can. Bị can lại thường khai những cái dùng để buộc tội mình, dựa vào lời khai đó, công an tìm các chứng cứ buộc tội.
         Tình thế bị can như vậy. Người nhà bị can hoàn toàn có thể giúp bị can. Việc giúp này phải:
- Giúp bị can thích nghi. Liên lạc với công an để biết số, buồng giam. Gửi “ lưu ký “ ( các trại đều có dãy hàng quán,  hỏi họ sẽ biết phải làm gì ). Hỏi công an có kết luận điều tra chưa. Có kết luận điều tra, trại mới cho thăm gặp.
- Giúp bị can cải thiện tình trạng pháp lý. Bị can cần hiểu mình được phép không khai. Bị can cũng cần hiểu để buộc tội, công an phải dựa vào điều luật nào và phải chứng minh cái gì. Bị can cần biết ai đã khai gì cho mình, cần có phô tô bản cung mình khai và người khác khai về mình để cầm ra tòa. Bị can cần tư vấn khai gì có lợi nhất.
         Để giúp bị can cải thiện tình trạng pháp lý, người nhà bị can nên:
1/Trong nhà nên có người bám sát vụ việc. Người này cần thường xuyên tiếp cận công an, tòa án, Viện kiểm sát nắm thông tin về tiến độ vụ án, cần làm việc với công an, hỏi ai đang điều tra, số giam, buồng giam, hồ sơ đang ở đâu.
2/Cần có luật sư. Cách thuê luật sư là hỏi đủ 05 luật sư để biết hậu quả bị can có thể gánh, cách giảm tội. Giá thuê luật sư không quan trọng bằng việc luật sư đó có thể làm gì.
3/Nếu có thể thì liên lạc với bị can, nhắn rằng không khai gì khi chưa trao đổi với luật sư. Chỉ cần hỏi quán nước ngoài trại là biết cách liên lạc.
4/Hỗ trợ bị can thích nghi việc tạm giam. “ Lưu ký “ nhiều nhất có thể. Đề nghị điều tra viên, luật sư bị can giúp để đưa thuốc vào nếu bị can có bệnh cần dùng thuốc.
5/Xác định bị can có việc gì, về dân sự, về kinh tế…, cần làm, như là nợ nần, công việc phải hoàn thành… và giúp giải quyết.
6/Liên lạc thường xuyên vào trại, liên lạc với công an, tòa án, Viện kiểm sát để biết tiến độ giải quyết. Liên tục yêu cầu luật sư can thiệp để được tại ngoại. Cần biết việc điều tra xong chưa để vào thăm gặp.
7/Giúp bị can hòa giải, bồi thường, thăm viếng nạn nhân. Yêu cầu công an, tòa án, Viện kiểm sát ghi nhận điều này để xin tình tiết giảm nhẹ.
8/Tỉnh táo, thận trọng với mọi đề nghị như chạy công an, chạy tòa, chạy buồng, xin ra khu y tế nằm, chạy trại lớn... Trao đổi với luật sư để xác minh thật giả.