• Bài viết của Luật sư Lê Vinh, Trưởng Văn phòng Luật sư Chương Dương, Đoàn Luật sư Hà Nội -

• 

Việc nói lời sau cùng được quy định tại điều 324 Bộ luật Tố tụng Hình sự. Nguyên văn là: “ 1.Sau khi những người tham gia tranh luận không trình bày gì thêm, chủ tọa phiên tòa tuyên bố kết thúc tranh luận.
2. Bị cáo được nói lời sau cùng. Không được đặt câu hỏi khi bị cáo nói lời sau cùng. Nếu trong lời nói sau cùng, bị cáo trình bày thêm tình tiết mới có ý nghĩa quan trọng đối với vụ án thì Hội đồng xét xử phải quyết định trở lại việc hỏi. Hội đồng xét xử có quyền yêu cầu bị cáo không được trình bày những điểm không liên quan đến vụ án nhưng không được hạn chế thời gian đối với bị cáo. “
Thực tế, bị cáo không chuẩn bị để nói lời sau cùng ( và tiếc là các lời nói khác tại tòa cũng thiếu chuẩn bị nốt, đa số bị cáo là vậy ). Một phần vì bị cáo thiếu hiểu biết về trình tự diễn biến phiên tòa, rồi ý nghĩ đã quá mệt mỏi vì bị “ quay “ trong phần xét hỏi và tranh luận chỉ muốn kết thúc nhanh chóng, cơ bản hơn là không biết nói gì, rồi có thể các luật sư bào chữa cho bị cáo cũng không chú trọng đến phần này, coi nó như thủ tục...
Trong nhận thức, cái gì được ai đó nói ở đoạn cuối luôn được người nghe chú ý. Chính thế mà thầy cô giáo thường để ra khoảng 5 phút sau cùng để tóm lược bài giảng. Ở phiên tòa, chủ tọa hay người đến tham dự cũng không nằm ngoài quy luật này. Các phóng viên báo chí chẳng hạn, giành khá nhiều dòng viết cho lời nói sau cùng. Vụ Đinh La Thăng thì bị cáo ám ảnh vì hình ảnh người cha, vụ Vũ Nhôm thì bị cáo xin ân giảm cho người khác... Lời nói sau cùng rõ ràng là dễ đọng lại trong tâm trí kẻ khác.
Lời nói sau cùng có thể có nhiều công dụng nếu biết dùng nó. Như luật định thì bị cáo có thể nói thoải mái không bị ngắt lời. Tháng 02/2020, một bị cáo là luật sư đồng nghiệp người viết bị quy tội trốn thuế. Anh nói lời nói sau cùng mất một giờ đồng hồ. Cái anh nói liên quan đến triết học pháp lý. Người nghe, các thẩm phán, luật sư bào chữa cho anh, kiểm sát viên, phóng viên, cảnh sát tư pháp... được anh giảng về lý luận. Thẩm phán là người phải căng tai ra nghe, và như bất cứ ai phải nghe người khác nói liền một tiếng, những người cầm cân nảy mực hẳn muốn bài diễn thuyết chấm dứt càng nhanh càng tốt. Nói dài hẳn không tốt cho tâm lý người nghe. Đây là cái nên tránh khi nói lời nói sau cùng.
Cũng từ luật định, nếu bị cáo muốn tạo sự bất ngờ, đưa ra tình tiết, chứng cứ mới và đẩy vụ án của mình đến chỗ không kết tội được, tức trả hồ sơ điều tra bổ sung, lời nói sau cùng là cơ hội quá tốt thực hiện việc này. Cơ hội tốt vì lúc này, kiểm sát viên – người giữ vai trò buộc tội, đã có tâm lý xong xuôi. Sự xuất hiện của tình tiết, chứng cứ mới lúc này khiến anh/chị ta hoàn toàn bất ngờ và không kịp phản ứng để bảo vệ bản luận tội trước đó. Tòa sẽ phải tính đến việc trả hồ sơ để Viện Kiểm sát xem lại cáo trạng.
Vì vậy, để có thể có lời nói sau cùng có tác dụng tốt, thay đổi tình trạng pháp lý bị cáo theo hướng tích cực, người viết xin chia sẻ:
1.Chuẩn bị cho lời nói sau cùng: Phiên tòa là cuộc chiến quyết định tự do của bị cáo. Nên có chuẩn bị tốt cho phiên tòa. Chuẩn bị cho các lời nói ở phần xét hỏi, tranh luận và lời nói sau cùng. Có luật sư, bị cáo sẽ làm điều này tốt nhất.
2.Tránh nói dài. Nói lời nói sau cùng từ 5 đến 15 phút.
3.Hãy cảm ơn Hội đồng Xét xử vì đã tỏ ra toàn diện, lắng nghe bị cáo trình bày.
4.Trình bày về gia cảnh, khó khăn bản thân. Nếu xu thế kết tội là không thể đảo ngược, hãy tỏ ra hối hận về những việc đã làm, cảm ơn thẩm phán đã chỉ ra cái sai và cam kết tu dưỡng tốt vì đã nhận ra sai lầm. Thể hiện chấp nhận mọi phán quyết, nhưng nếu được giảm nhẹ so với mức Viện Kiểm sát đề nghị là điều rất may mắn cho bị cáo và gia đình.
5.Nếu cảm thấy có thể ngăn chặn việc kết tội, hãy chuẩn bị đưa ra tình tiết, chứng cứ mới. Hãy trình bày và chỉ ra tại sao với tình tiết, chứng cứ này, việc kết tội không thể diễn ra vào thời điểm đó. Hãy chuẩn bị câu trả lời cho việc trở lại xét hỏi. Việc này chỉ có thể làm tốt nếu có trợ giúp luật sư.
Những phút cuối của một phiên tòa rất có thể là những phút quyết định, vì vậy, lời nói sau cùng có thể là cái mà bị cáo nên thể hiện tốt nhất.