• Bài viết của Luật sư Lê Vinh, Trưởng Văn phòng Luật sư Chương Dương, Đoàn Luật sư Hà Nội -

• 

Trật tự của phiên tòa nhìn chung là: Đứng dậy chào Hội đồng Xét xử; nghe đọc quyết định xử; kiểm tra căn cước và giới thiệu; đọc cáo trạng; tranh tụng gồm thẩm vấn và tranh luận giữa bị cáo, bị hại, luật sư, kiểm sát viên; vào phòng nghị án và ra tuyên án. Điểm ra vậy đã thấy rối. Khi tham gia vai diễn, như bị cáo chẳng hạn, người ta có thể bị mất phương hướng. Các câu hỏi của tòa không dễ trả lời. Không dễ ngay từ đầu, với một câu hỏi khó.
Câu hỏi khó này là gì? Chính là câu: Bị cáo có ý kiến gì về bản cáo trạng? Vị chủ tọa thường hỏi câu này sau khi phía kiểm sát đọc xong cáo trạng. Cáo trạng có ngắn 3 trang hay dài cả trăm trang thì câu này vẫn cứ được hỏi. Với tòa, câu hỏi  giống một cú ấn công tắc khởi động cho chuỗi hỏi đáp. Với bị cáo, câu trả lời không dễ, nếu không muốn nói là đánh đố. Là vì bị cáo không có trong tay cái thứ mà đại diện Viện Kiểm sát đọc nên không thể theo dõi kịp. Câu hỏi thì quá chung chung, có thể bao quát toàn bộ ý kiến tranh luận của bị cáo hay luật sư nếu bị cáo thuê. Dễ hiểu là, đa số bị cáo trả lời câu này không tốt.
Vài ví dụ cho việc bị cáo trả lời câu hỏi này. Trong phiên tòa mà người viết là người bào chữa. Thân chủ là bà già gần 70 tuổi. Bà này sang nhà con nợ, từng là người tình của con trai bà, lấy nợ. Món nợ là bộ bàn ghế giá 50 triệu. Khi đang hì hục kéo bộ bàn ghế thì cô nàng kia la lối lên là cướp. Bà già tức quá tát cô ta một cái. Bà bị quy tội cướp. Có lẽ do quá bức xúc, mà khi được hỏi bà thấy cáo trạng thế nào, bà đáp thẳng là tất cả đều sai, bà bị mớm cung, dụ cung, bà không khai gì nhưng người ta vẫn ghi vào biên bản, rồi người làm chứng bị tâm thần .v.v...
Hay ví dụ khác về anh chàng thích đeo vàng ở thành phố Hồ Chí Minh mà ai cũng biết. Anh ta bị quy tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy. Khi tòa hỏi anh câu có ý kiến gì về cáo trạng, câu trả lời của anh là không nhất trí một số nội dung. Tuy tốt hơn bà già ở trên, nhưng theo người viết, vẫn có thể tốt hơn nữa.
Vậy thế nào là trả lời tốt? Câu bị cáo có ý kiến gì về cáo trạng quá chung chung, để trả lời cặn kẽ phải mất cả buổi. Câu trả lời có thể gồm toàn bộ nội dung phần tranh luận. Vì vậy, với câu này, đầu tiên người ta chỉ nên trả lời ngắn gọn. Người ta nên nói với tòa đã nghe rõ cáo trạng và xin trình bày ý kiến sau đó. Do trình bày ý kiến sau đó, trong cả phần hỏi và tranh luận, nên bị cáo nên so sánh với cáo trạng. Ví dụ anh chàng đeo vàng, tại tòa anh ta nhận tội. Nghĩa là cáo trạng không truy tố oan anh. Cái khiến anh nói không đồng ý với một số nội dung cáo trạng có lẽ là cáo trạng đã không mô tả hoàn cảnh phạm tội. Anh trình bày, do khách vào hát karaoke đòi hỏi phải cho họ sử dụng ma túy, anh không chấp nhận nên đã bị đánh thành thương. Như vậy, anh có thể trình bày với tòa kiểu như: Thưa tòa, tôi muốn nói thêm tại sao tôi lại cho phép sử dụng ma túy tại quán karaoke. Tôi đã từng bị đánh khi không cho khách sử dụng ma túy, lại cộng thêm sức ép thuê địa điểm, trả lương nhân viên... nên buộc phải cho khách sử dụng để giữ chân khách. Vì vậy từ đầu, tôi đã nói là chưa đồng ý với cáo trạng vì cáo trạng không mô tả điều này.
Dưới đây là vài chia sẻ để bị cáo trả lời tốt câu hỏi có ý kiến gì về cáo trạng.
1.Hãy nói với tòa là đã nghe rõ cáo trạng. Hãy nói là xin trình bày ý kiến ở những phần sau.
2.Có định hướng khi trả lời câu hỏi của tòa. Sắp xếp trong đầu ý cần trả lời và trả lời. Chỉ ra sự khác biệt giữa câu trả lời của mình và cái mà cáo trạng mô tả nếu có, hoặc bổ xung cái mà cáo trạng chưa đề cập.
3.Để làm được điều trên, cần có thông tin về vụ án. Yêu cầu cung cấp kết luận điều tra, cáo trạng, những tài liệu mà bị cáo có quyền yêu cầu cung cấp như phô tô lời khai của mình, lời khai người khác về mình. Yêu cầu trại giam, tòa án cho mang những thứ đó ra tòa. Việc của bị cáo là cứ yêu cầu, kể cả đề xuất ngừng phiên tòa để được đáp ứng yêu cầu này.
4.Nên tìm một luật sư giúp đỡ đưa ra ý kiến với cáo trạng một cách tốt nhất.