• Bài viết của Luật sư Lê Vinh, Trưởng Văn phòng Luật sư Chương Dương, Đoàn Luật sư Hà Nội -

• 

          Trong vụ án dân sự, muốn giành thắng lợi, các bên phải biết sử dụng chứng cứ. Chứng cứ là cái mà các bên đưa ra ủng hộ cho yêu cầu của mình. Chứng cứ dân sự rất đa dạng: Mẫu ADN, bản đồ đất, mẫu chữ kí, chứng thư định giá, đoạn ghi âm ghi hình… Các bên thường có xu hướng trông vào tòa để thu thập chứng cứ. Nếu nhờ tòa thu thập, đương sự phải làm đơn yêu cầu tòa trợ giúp thu thập chứng cứ. Cũng có thể  tòa chủ động đặt vấn đề để các bên nộp phí thuê công ty đo đạc, trưng cầu giám định… Hiện tại, có các tổ chức bổ trợ tư pháp. Tòa thường yêu cầu các tổ chức như công ty đo đạc địa chính, trung tâm giám định tư pháp của công an… tham gia trong việc thu thập, đánh giá chứng cứ.
          Các đương sự thường quên rằng mình mới là người có quyền chủ động thu thập  chứng cứ này. Một số trường hợp tòa thu thập chứng cứ, việc định giá, như là với nhà đất chẳng hạn, ở mức rất thấp so với thị trường. Việc định giá như thế này thường do các chuyên gia định giá tòa yêu cầu, thường là ở Phòng Kinh tế huyện, đưa ra. Mức giá thấp khiến cho bên đương sự được chia tiền cảm thấy không thỏa đáng.
         Các tổ chức có thể đưa ra ý kiến chuyên môn dùng làm chứng cứ tại tòa dân sự không ít. Đó là các trung tâm giám định ADN, giám định chữ ký, chữ viết. Nếu nhìn rộng ra những công ty chuyên đánh giá chất lượng, định giá đất, định giá tài sản, các chuyên gia trong từng lĩnh vực như y khoa, hội hoạ, đồ cổ… thì con số này còn nhiều nữa. Ở nước ngoài, các bên có thể yêu cầu các chuyên gia trong một lĩnh vực cho ý kiến. Ý kiến của họ được coi là lời chứng. Không có quy định nào trong luật tố tụng dân sự Việt Nam cấm một bên mời các chuyên gia như vậy tham gia vụ án. Ví dụ, trong vụ án tranh chấp hợp đồng nhập khẩu chẳng hạn, một bên có thể yêu cầu một người có nhiều năm kinh nghiệm trong hoạt động xuất nhập khẩu cho ý kiến về trình tự thủ tục xuất nhập khẩu đã được thực hiện. Điều này có thể được dùng làm cơ sở quy lỗi khi giải quyết vụ án.
         Như vậy, vấn đề nằm ở chỗ: Các đương sự phải hình dung phương án bảo vệ quyền lợi của mình. Từ đó, các đương sự hình thành phương án thu thập chứng cứ. Thu thập chứng cứ nên hiểu là tổng thể các thao tác: Làm sao có được chứng cứ đó – Làm sao đánh giá chuẩn xác chứng cứ -            Làm sao chuyển hóa những đánh giá đó thành những thứ có ý nghĩa pháp lý và được tòa án xem xét chấp thuận. Ví dụ khi đòi chia một phần nhà đất, nguyên đơn cần xác định giá trị thực tế của mảnh đất. Bạn có thể tìm đến một chuyên gia định giá bất động sản và yêu cầu họ cung cấp ý kiến. Với diện tích nhà trên đất, các chuyên gia định giá xây dựng có thể bóc tách khối lượng, ước đoán giá trị nguyên vật liệu để đưa ra con số đáng tin cậy. Khi có ý kiến các chuyên gia này về giá trị đất hay nhà, luật sư của bạn phải biết cách chuyển hóa thành những thứ mà tòa phải xem xét: Xác định tên tuổi của chuyên gia, tư cách pháp nhân của công ty định giá, giải thích phương pháp được sử dụng để hình thành quan điểm…
         Tóm lại, có các tổ chức, các chuyên gia có thể đưa ra đánh giá về chứng cứ. Đương sự cần chủ động trong việc thu thập chứng cứ. Đương sự cần biết ở đâu có các tổ chức, chuyên gia có thể đưa ra đánh giá về chứng cứ có lợi cho mình khi tòa xử.
         Một số lưu ý khi sử dụng tổ chức bổ trợ tư pháp, đơn vụ chuyên môn đánh giá chứng cứ, chuyên gia đưa ra ý kiến chuyên môn…:
1.Khi đối mặt với một vụ án dân sự, các bên luôn xác định một yêu cầu phù hợp, từ đó có phương án chứng cứ ủng hộ các yêu cầu đó. Phương án chứng cứ gồm cả việc chi phí thu thập, đánh giá chứng cứ.
2.Nên nhớ có nhiều tổ chức bổ trợ tư pháp, tổ chức có chuyên môn, chuyên gia … để bạn chủ động. Sau khi có phương án chứng cứ, hãy chọn một tổ chức, cá nhân phù hợp. Hãy trao đổi với luật sư của bạn để có lời khuyên phù hợp.
3.Sau khi chọn được một tổ chức, chuyên gia để đánh giá chứng cứ, bạn phải thông báo với tòa. Tòa sẽ thông báo cho các bên. Tổ chức, chuyên gia đánh giá chứng cứ mà bạn đưa ra có thể được các bên chấp thuận hoặc không chấp thuận. Kể cả không được chấp thuận, bạn vẫn cứ nên yêu cầu tổ chức, chuyên gia cho ý kiến nếu ý kiến này có thể ủng hộ cho yêu cầu của bạn.
4.Các tổ chức, chuyên gia chỉ cho ý kiến về chuyên môn. Luật sư của bạn sẽ biết cách chuyển hóa ý kiến đó thành quan điểm pháp lý để thuyết phục tòa chấp nhận yêu cầu của bạn.
5.Tại phiên tòa công khai, nên yêu cầu chuyên gia, hoặc luật sư của bạn trình bày, giải thích tại tòa những vấn đề về chuyên môn, phương pháp xem xét đã được sử dụng để tăng tính thuyết phục.