Hỏi: Người bị khởi tố vụ án có quyền không trả lời các câu hỏi của công an không? Quyền im lặng là gì? Nó có được luật Việt Nam quy định không?
Trả lời:
Bị can là người bị khởi tố vụ án hình sự. Anh/chị ta có thể không trả lời các câu hỏi của điều tra viên. Nói vậy là vì tại điều 60 Bộ luật Tổ tụng Hình sự 2015, có quy định:
“ Điều 60
1. Bị can là người ... bị khởi tố về hình sự...
2. Bị can có quyền:
a) Được biết lý do mình bị khởi tố;
b) Được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ...;
c) Nhận quyết định khởi tố bị can; quyết định thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố bị can; quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; bản kết luận điều tra; quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ điều tra; quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án; bản cáo trạng, quyết định truy tố và các quyết định tố tụng khác theo quy định của Bộ luật này;
d) Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;
đ) Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;
e) Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;
g) Đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật;
h) Tự bào chữa, nhờ người bào chữa;
i) Đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc bản sao tài liệu khác liên quan đến việc bào chữa kể từ khi kết thúc điều tra khi có yêu cầu;
k) Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
3. Bị can có nghĩa vụ:
a) Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Trường hợp vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan thì có thể bị áp giải, nếu bỏ trốn thì bị truy nã;
b) Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
... “
Từ đoạn trên, có thể thấy bị can có quyền “ trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội “. Điều này nghĩa là bị can có thể khai hay không khai cái mình đã làm. Trong số nghĩa vụ bị can, không thấy có nghĩa vụ phải khai báo thành khẩn.
Xem thêm Bộ luật Hình sự 2015, điều 383 quy định tội từ chối khai báo, thì chỉ áp dụng với các đối tượng như người làm chứng, người giám định, người định giá, người phiên dịch.
Như vậy, việc không trả lời câu hỏi của công an vừa là quyền bị cáo, vừa không bị xử lý hình sự.
Về câu hỏi quyền im lặng là gì, có thể giải thích bằng câu hay xuất hiện trong các cuốn phim tội phạm Mỹ, khi cảnh sát bắt kẻ tình nghi:  “ Anh có quyền giữ im lặng và từ chối trả lời câu hỏi. Bất cứ điều gì anh nói cũng sẽ được dùng để chống lại anh trước tòa. Anh có quyền có luật sư trước khi khai báo với cảnh sát và luật sư sẽ hiện diện khi cảnh sát thẩm vấn anh. Nếu anh không thể tìm được luật sư, anh sẽ được cung cấp một luật sư trước khi trả lời các câu hỏi. Anh có thể trả lời câu hỏi khi không có luật sư, nhưng anh vẫn có quyền ngưng trả lời bất cứ lúc nào để chờ sự có mặt của luật sư ".
Cứ như câu trên, quyền im lặng gồm:
- Từ chối trả lời câu hỏi.
- Có luật sư khi trả lời.
Đối chiếu các điểm này với luật Việt Nam thì có thể thấy, thực chất quyền im lặng đã được luật Việt Nam quy định. Nó gồm các quyền:
- Không bị buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc thừa nhận mình có tội.
- Nhờ người khác bào chữa.
Bị can hoàn toàn có thể từ chối trả lời các câu hỏi của điều tra viên với lý do những lời khai đó chống lại chính mình. Bị can cũng có thể nói với điều tra viên rằng cần một luật sư và chỉ làm việc với điều tra viên khi đã trao đổi với luật sư.