Hỏi: Tranh luận tại tòa là gì? Bị cáo không có luật sư tranh luận thế nào?
Trả lời
     Tranh luận tại tòa khi xét xử vụ án hình sự được hiểu là việc bị cáo, người bào chữa, người tham gia tố tụng khác có quyền trình bày ý kiến, đưa ra lập luận đối đáp với kiểm sát viên giữ quyền công tố. Điều 322 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định:
“...
1. Bị cáo, người bào chữa, người tham gia tố tụng khác có quyền trình bày ý kiến, đưa ra chứng cứ, tài liệu và lập luận của mình để đối đáp với Kiểm sát viên về những chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội; tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; hậu quả do hành vi phạm tội gây ra; nhân thân và vai trò của bị cáo trong vụ án; những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, mức hình phạt; trách nhiệm dân sự, xử lý vật chứng, biện pháp tư pháp; nguyên nhân, điều kiện phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa đối với vụ án.
Bị cáo, người bào chữa, người tham gia tố tụng khác có quyền đưa ra đề nghị của mình.
2. Kiểm sát viên phải đưa ra chứng cứ, tài liệu và lập luận để đối đáp đến cùng từng ý kiến của bị cáo, người bào chữa, người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa.
Người tham gia tranh luận có quyền đáp lại ý kiến của người khác.
3. Chủ toạ phiên tòa không được hạn chế thời gian tranh luận, phải tạo điều kiện cho Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa, bị hại, người tham gia tố tụng khác tranh luận, trình bày hết ý kiến nhưng có quyền cắt những ý kiến không liên quan đến vụ án và ý kiến lặp lại.
Chủ tọa phiên tòa yêu cầu Kiểm sát viên phải đáp lại những ý kiến của người bào chữa, người tham gia tố tụng khác mà những ý kiến đó chưa được Kiểm sát viên tranh luận.
4. Hội đồng xét xử phải lắng nghe, ghi nhận đầy đủ ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa, người tham gia tranh luận tại phiên tòa để đánh giá khách quan, toàn diện sự thật của vụ án. Trường hợp không chấp nhận ý kiến của những người tham gia phiên tòa thì Hội đồng xét xử phải nêu rõ lý do và được ghi trong bản án.
...”
     Tranh luận là thủ tục bắt buộc trong phiên tòa. Nó bắt đầu sau khi kiểm sát viên giữ quyền công tố tại phiên tòa đưa ra lời luận tội. Mục đích tranh luận của bị cáo là cải thiện tình trạng pháp lý của mình. Vì vậy, ý kiến tranh luận không cần phải đối lập với phía Viện Kiểm sát. Để tranh luận tốt tại tòa, nhất là khi không có luật sư vì nhiều lý do, bị cáo nên tập trung vào các nội dung:
-Chứng cứ xác định có tội, chứng cứ xác định vô tội;
-Hậu quả do hành vi phạm tội gây ra. Các vụ án có phần xác định thiệt hại, bị cáo nên tập trung vào đánh giá thiệt hại thể hiện trong kết luận giám định, định giá.
-Nhân thân và vai trò của bị cáo trong vụ án.
-Tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
-Trách nhiệm dân sự, xử lý vật chứng.
-Nguyên nhân, điều kiện phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa đối với vụ án.
     Bị cáo nên tập trung nghe và hiểu lời buộc tội của kiểm sát viên. Không có gì cấm cản nếu bị cáo xin tòa cho sử dụng giấy bút ghi chép.
     Với những nội dung trên, không nhất thiết bị cáo phải đề cập tất cả. Bị cáo nên xác định nên tranh luận theo hướng kêu oan hay xin giảm nhẹ. Kêu oan có nghĩa là bị cáo xác định không làm cái mà cáo trạng mô tả, hoặc có làm thì không nghiêm trọng như vậy. Xin giảm nhẹ có nghĩa là bị cáo xác định làm cái như cáo trạng mô tả, chỉ xin tòa xem xét các tình tiết giảm nhẹ, lý giải tại sao làm vậy, trình bày gia cảnh, hứa cải tạo tốt, đề nghị mức án nhẹ nhất so với mức Viện Kiểm sát đề nghị. Nên trình bày ngắn gọn, nêu ý kiến và có giải thích.
     Thái độ khi tranh luận, cũng như trong cả phiên tòa nên thật sự ôn hòa, tránh mọi phản ứng thái quá, gay gắt.